İnsan sağlığı açısından her ne kadar tehlikeli olsa da pek çok kimyasala maruz kalıp bunları solumaya devam ediyoruz. Asbest lifleri havada solunur hale geldiklerinde öldürücü olabiliyor. Solunum yollarında asbest lifleri akciğerde birikir ve zedelenmelere yol açar. Bu yüzden asbest tehlikeleri ciddi alınması gereken bir durumdur.
Kolay tutuşması, ısıya dayanıklı olması ve ısı izolasyonu sağlaması nedeniyle asbest birçok sektörde kullanılıyor. Asbest ticari adıyla amyant olarak da bilinir. İnşaat, gemi, otomotiv ve tekstil gibi birçok sanayi alanında kullanılan asbest, ülkemizde de pek çok alanda yer aldı. İşte, asbest nerelerde bulunur ve asbest tehlikesi nedir sorularının yanıtları!
ASBEST NEDİR? NERELERDE KULLANILIR?
Çevrede doğal olarak bulunan ve lifsi (iğsi) yapıda olan bir mineral grubudur. Asbest grubunda yer alan minerallerin ortak özelliği lifsi yapıda olmalarıdır. Asbest mineralleri bu lifsi yapısal özellikleri nedeniyle “fibröz mineraller” olarak da bilinirler. Mineraller bu yapı sayesinde ısı, sürtünme ve baskıya yani strese oldukça dayanıklıdırlar. İçeriğindeki lifsi yapı onlara mükemmel bir yalıtım yeteneği verir. Bu özellikleri sayesinde asbest endüstride, yaklaşık 3.000 iş kolunda yaygın kullanım alanı bulmuştur.
Son yıllarda asbest ile insan arasında yoğun bir ilişki yaşanmıştı. Gelişmiş ülkelerdeki asbest kullanımının genişliği, madencilik ve endüstri ortamlarında gelişen mesleksel bağlantılarla ilişkilidir. İşçiler asbest madenlerinde ve bazı iş alanlarında doğrudan, bazı iş alanlarında ise dolaylı yoldan asbest ile temas etmişlerdir. Yine bu maden veya iş yerlerinin çevresinde yaşayanlar ise oluşan çevre kirliliği nedeniyle, daha düşük yoğunlukta da olsa asbest ile temas etmek durumunda kalmışlardır.
Gelişmekte olan ülkelerde asbest teması, sanayinin gelişimine koşut olarak artmıştır. Ülkemizde de 2010 yılında asbest üretimi ve kullanımı tamamen yasaklanmıştır. Ancak bu tarihe kadar üretilen ve kullanılan asbest halen hayatımızın her alanında yer almaktadır.
Asbest üretimi ve kullanımının yasaklandığı ülkelerde bu iş alanlarında yavaş yavaş asbestten farklı maddeler kullanmaya, örneğin cam elyafı kullanmaya dönmüş, böylece iş kollarında asbestten risksiz ortamlar oluşmaya başlanmıştır. Ancak daha önce kullanılan ürünler nedeniyle asbest teması devam etmektedir.
ASBEST NERELERDE BULUNUR, KULLANILIR? NERELERDE TEMASA GEÇİLİR?
3.000'den fazla kullanım alanı olan asbestten, özellikle gemi, uçak, otomobil sanayiinde, makine alanlarında yağlayıcı madde ve sızdırmazlık elemanı olarak, inşaat sektöründe, ısı ve ses yalıtımında yaygın olarak faydalanılmıştır.
-Doğal asbest: Doğada yayılmış onlarca asbest türü vardır. Bazı yörelerde, suda ve havada eser miktarlarda bulunabilir, fakat bu kanserojen etkisini gösterecek düzeyde değildir (başka bir deyişle hepimizin akciğerlerinde birkaç kristal bulunabilir). Yerleşim bölgelerindeki toprak içeriğinde bulunabilir.
-Isı ve ses yalıtımı sistemleri: Özellikle eski gemilerde, uçaklarda, otobüslerde, ev çatılarında, itfaiyeci elbiselerinde, perdelerde, ütü tahtalarında, fırın eldivenlerinde kullanılmıştı.
-Konutlar: Asbest içeren çimentoda ve badana boyası karışımlarında kullanılmıştı. Su ve kanalizasyon borularını katılaştırmak için de asbestos kullanılıyordu.
-Fren balataları: Tekerlekli araçların fren balatalarının üretiminde asbestos önemli bir katkı maddesiydi.
ASBEST TEMASI NERELERDE GERÇEKLEŞEBİLİR?
1-Mesleksel temas (endüstri nedenli temas)
2- Primer: Asbest madeni,
3- Sekonder: Asbest içeren madde ile çalışan iş yerleri, örneğin eternit, tekstil sanayii.
4- Tersiyer: Meslek ortamından çevresel temas:
Domestik temas: İş yerlerinde çalışanların eve getirdikleri elbiseler nedeniyle temas,
Yerleşim – komşuluk yoluyla temas,
5- Çevresel temas: Yaşam ortamlarında kullanılan bazı malzemelerdeki asbest artışı nedeniyle çevreye yayılması.
6- Kırsal alanda asbest teması: Kırsal alanda yaşayan köylülerde gerçekleşen temas.
ASBEST HASTALIĞI NEDİR? ASBEST TEHLİKESİ
Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı (IARC), her yıl dünyada kanser yapıcı maddeleri düzenli olarak özelliklerine göre gruplara ayırmaktadır. Ajansın kanserojen maddeler listesinde asbest maddesi, "kesin kanserojen" tanımlanması ile 1. grupta sınıflandırılmıştır. Asbestin nefes yoluyla alındıktan sonra solunum sistemi üzerine oluşturduğu bazı hastalıklar şunladır:
1-Kalsifiye veya kalsifiye olmayan plevral plak (akciğer zarı üzerinde kireçlenme yapmış veya yapmamış lokal zar kalınlaşmaları)
2- Diffüz plevral fibrozis (akciğer zarında çepeçevre kalınlaşma)
3- Benign asbest plörezisi (akciğer zarları arasında iyi huylu su toplanması)
4- Asbestozis (akciğerlerde asbest toplanmasına bağlı sertleşme ve bozulma)
5- Yuvarlak atelektazi (akciğerde küçük sönmüş alanlar)
6- Mezotelyoma (akciğer zarı kanseri)
7- Akciğer kanseri
Bu hastalıklar asbest ile temas etmiş topluluklarda normal insan topluluklarına göre çok daha sık görülür. Asbestin yol açtığı hastalıkların ekonomik yükü de olukça ağırdır. Yapılan araştırmalara göre, asbestin yol açtığı hastalıkların tedavisi için Almanya’nın yıllık harcaması 290 Milyon Euro’yu bulmaktadır. Japonya’da ise bugüne kadar toplam 27 Milyar Yen harcandığı bilinmektedir.
