Tarihçi ve araştırmacı yazar Mehmet Fatih Bozkurt’a göre, Osmanlı döneminde Gaziantep’te esnaflık ve zanaatkârlık alanlarında mesleklerin başkanlığına seçilenlerin büyük çoğunluğunun Müslüman olduğu ifade edildi.
Tuncer Baykara tarafından günümüz Türkçesine kazandırılan ve çeşitli şehirlerdeki sanatkârlar ile esnafların kayıtlarının yer aldığı Osmanlı Taşra Teşkilatında XVIII. Yüzyılda Görev ve Görevliler, Ankara, 1990 ile Nusret Çam, Türk Kültür Varlıkları Envanteri bir defter, bu algının aksini ortaya koydu.
Gaziantep Esnaf Yapısı (1698-1836)
1698-1836 yılları arasında, Antep’teki esnaflar arasında meslek liderliğine getirilen 157 kişiden yalnızca iki kişinin gayrimüslim olduğu bilgisine ulaşıldı. Bu iki kişinin ise, hekimlik görevini yürüten Serkiz ve Toros isimli gayrimüslimler olduğu öğrenildi. Bunun dışında kuyumcu, iplikçi, kürkçü, demirci, sabuncu, terzi, ayakkabıcı gibi birçok meslek grubunun liderlerinin tamamının Türk ve Müslüman olduğu kaydedildi.
Bu durum yalnızca Antep’e özgü olmayıp, aynı defterde yer alan diğer şehirlerde de benzer şekilde Müslüman esnafların ön planda olduğunu gösteriliyor.
Esnaf Şeyhlikleri ve Meslek Liderleri
Antep’te farklı dönemlerde esnaf liderliği yapan Müslüman isimlerden bazıları şunlardır:
• Boyacılar Şeyhliği (1713-1718): Ömer, Yusuf, Hacı Abdullah, Seyyid Mehmed
• Dülgerler Şeyhliği (1721-1726): Hacı Ömer, Hacı Hüseyin, Hacı Mehmed, İbrahim
Bu örnekler, mesleklerin lider kadrolarında Müslümanların yoğun olarak yer aldığını ortaya koymaktadır.
Azınlıkların Meslekte Ön Plana Çıkmasının Sebepleri
Bozkurt’a göre, azınlıkların Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde bazı mesleklerde ön planda olmalarının arkasında şu nedenler yatmaktadır:
1. Ticari ve mesleki imtiyazlar: İmparatorluğun son dönemlerinde bazı azınlıklara tanınan ayrıcalıklar.
2. Savaş ve isyanların etkisi: 19. yüzyılda Osmanlı’nın yaşadığı yoğun savaş ve isyanlarda birçok Müslüman esnaf ve sanatkârın hayatını kaybetmesi.
Bu faktörler, mesleklerde azınlıkların daha görünür hale gelmesine yol açmıştır.
Bir algı daha çöktü.
Araştırmacı yazar Mehmet Fatih Bozkurt’un değerlendirmeleri ve Tuncer Baykara’nın çevirdiği defterin belgeleri, Gaziantep ve çevresinde mesleklerin büyük oranda Müslümanların elinde olduğunu, Ermeniler veya diğer gayrimüslimlerin belirli birkaç meslek dışında etkili olmadığını göstermektedir. Bu bulgular, mesleklerin Ermenilerin tekelinde olduğu algısının tarihsel gerçeklikle örtüşmediğine işaret etmektedir.